** مصارف خانگی برای شست و شو و نظافت شامل: شوینده‌ها، پاک‌کننده‌ها و سفید‌کننده‌ها است.

** هر کدام از این مواد حاوی انواع مختلفی از مواد شیمیایی است که مصرف نابجا و غیر‌اصولی از آن‌ها در مواردی مانند خانه تکانی برای نوروز باعث وارد آمدن آسیب‌های جدی به ارگان‌های مختلف بدن می‌شود.

معمولاً هنگام خريد مواد شوينده، افراد تنها به يك مورد توجه دارند و آن قدرت پاك‌كنندگي است. تعداد زيادي از صابون‌ها، خوشبوكننده‌ها، سفيد‌كننده‌ها، نرم‌كننده‌ها، جرم‌گيرها و .... به طور دایم مورد استفاده قرار مي‌گيرند، غافل از اين‌كه مواد شيميايي و سمي موجود در اكثر اين محصولات در محيط و هواي خانه پخش شده و از طريق پوست، راه‌هاي تنفسي و حتي گاهي از طريق دهان وارد بدن شده و باعث تخريب مخاط‌ها و ايجاد مسموميت مي‌شود.

70-60 درصد تماس­ های تصادفی، در کودکان کمتر از 5 سال می­باشد.

شوينده‌ها با توجه به ميزان pH ساختارشان طبقه‌بندي مي‌شوند؛ هر چه pH اين مواد بالاتر باشد، قليايي‌تر بوده و لايه‌هاي محافظ چربي پوست را بیشتر تحت تأثير قرار داده و منجر به خشكي سطح پوست مي‌شوند. همچنين مواد رنگ‌بر سفيدكننده‌ها با ایجاد راديكال‌هاي آزاد موجب تخريب سلولي و مولكولي پوست مي‌شوند كه موجب تسریع پیری سلول و صدمات مزمن پوستي، خارش و ريزش مو مي‌شود.

انواع سفيد كننده ­ها:

1-سـفيد كنــنـده خانگي يا كلردار، Chlorine bleach (وایتکس): حاوي هيپوكلريت سديم (NaCLO) است. به آهستگی و خودبه­خود به گاز کلر، گاز اکسیژن و سدیم کلراید تجزیه می­شود. در دمای بالای 40 درجه سانتی گراد و درمقابل نور خورشید تجزیه تسریع می گردد.

اين سفيد كننده، محلول در آب به شكل 5 درصد و يا 10 درصد عرضه مي­گردد كه از طريق فرآيند اكسيداسيون خاصيت رنگبري و عفونت زدايي دارد.

وايتكس يك قلياي قوي و بسيار خورنده و اکسیدکننده مي­باشد، و تحریک چشم و پوست، سوختگی­های ملایم مری و دهان، تحریک گوارشی، استفراغ، اسهال و پنومونی شیمیایی در غلظت­های بالا ایجاد می کند. برای رقیق کردن وایتکس باید از آب سرد استفاده کرد چرا که آب داغ اجزای فعال کننده را تجزیه کرده و تولید گاز سمی می کند.

2-سفـيـد كننده فاقد كلر، Oxygen Bleach: حاوي هيدروژن پـراكسـايد و يا سديم پربورات می باشند.

3-پودر سفيد كننده: حاوي كلسيم هيپوكلريت می باشد.

-- گاهى افراد بويژه خانم های خانه دار براى تمیزی بيشتر سطوح سراميكى از مخلوط سفیدکننده با اسيدهاى بسيار قوى مانند جوهر نمك (اسید هیدروکلرویک HCL) استفاده مى كنند كه سبب آزاد شدن گاز كلرین و در نتيجه علايم شدید مسموميت و پنومونیت شیمیایی مى­شود و در صورت بالا بودن سن یا دارا بودن زمينه بيمارى هاى قلبى و ريوى، حتی مىتواند منجر به مرگ شود. اختلاط سفیدکننده و شوینده های حاوی اسیدضعیف و (حتی سرکه) نیز سبب همین اثرات   می­شود.

-- اختلاط سفيد كننده با آمونياك (و يا هر نوع تركيب نيتروژن دار نظير ادرار) سبب توليد گاز سمي كلرامين (Chloramine)، مي­شود. بنابراين براي تميز كردن ادرار نيز از وايتكس استفاده نكنيد. (ابتدا با يك شوينده اقدام به زدودن ادرار نموده و سپس براي عفونت زدايي از وايتكس استفاده كنيد.)

-- کلرامین و کلرین هر دو سوزاننده اند و سبب اشک ریزش، اشکال در تنفس، تحریک شدید بینی و سرفه شده، فرد باید مدت 4 تا 6 ساعت از نظر برونکواسپاسم و ادم ریوی تحت نظر باشد، لذا توصیه می شود از مخلوط نمودن جوهر نمک و سفید کننده خودداری نموده و به هنگام شستشوی حمام و دستشویی از ماسک محافظ استفاده و پنجره ها را باز و تهویه را روشن نمایید تا جریان هوا برقرار شود.

اختلاط سفيد كننده با برخي مواد شيميايي بسيار خطرناك است، از اين رو نباید آن را با ساير شوينده هاي خانگي مخلوط كرد.

مسموميت هاى ناشى از استنشاق مواد شوينده و پاك كننده:

* بيشتر موارد مسموميت با شوينده ها از نوع استنشاقى است، استفاده از مواد سفيدكننده در فضاى بسته حمام و دستشويى به علت ايجاد گاز كلر، موجب تحريك راه هاى هوايى شده و علايم مسموميت در افراد بروز مى كند.

* علائم مسموميت شامل :تحریک و سوزش شدید چشم، بینی و گلو، سردرد، سرگیجه، حالت تهوع، سرفه، خس خس سينه و تنگى نفس بويژه در افراد داراى زمينه بيمارى هاى ريوى از جمله علايم مسموميت با اين مواد است.

* بيماران داراى مشكلات تنفسى مانند آسم يا افرادى كه حساسيت ريوى دارند، به هيچ عنوان نبايد با اين مواد شيميايى در تماس باشند و حتى افراد سالم نيز به اميد زدن ماسك هاى كاغذى، در محيط بسته و بدون تهويه نمى توانند از اين مواد استفاده كنند.

مسمومیت خوراکی سفید کننده ها:

** هيپوكلريت سديم (سـفيد كنــنـده خانگي) در تماس با غشاهای مخاطی دهان، مری و معده تولید اسید هیدروکلرویک می­کند که یک ماده محرک و خورنده است.

علائم بالینی: افزایش بزاق، تهوع، استفراغ، دل درد و لخته های خون می باشد.

** محصولاتی مانند صابون ها و مایعات ظرفشویی دستی سمیت کمی دارند. تحریک گوارشی شامل تهوع، استفراغ و اسهال ایجاد می کنند. احتمال بالا آوردن کف با استفراغ وجود دارد که سبب تحریک تنفس، پنومونی، ادم ریوی، سرفه و دیس پنه می شود. تماس با چشم سبب تحریک و ورم ملتحمه ملایم بدون آسیب قرنیه می شود.

** شیشه پاک کن: سبب تهوع، استفراغ، اسهال و سرکوب CNS می گردد.

** محصولات خانگی با صدمات بیشتر: شوینده های ماشین ظرفشویی (بالاترین سمیت)، شوینده های ماشین لباسشویی، پاک کننده های سطوح سخت و دیوارها، لوله بازکن ها، پاک کننده های اجاق گاز.

اقدامات درمانی:

اقدامات لازم  جهت مسمومیت ريوي:

-- بهترين اقدام ، خروج سريع فرد از محل سربسته و استفاده از هواي آزاداست.

-- در صورت قطع تنفس فرد، تنفس دادن البته نه از طریق دهان به دهان بلکه از طریق ماسک اکسیژن توصیه می شود.

-- خارج کردن لباسهای آلوده فرد

اقدامات لازم  در مسمومیت خوراکی و موضعی:

- رقیق کردن سریع با آب یا شیر (برای pH کمتر از 12 کفایت می کند) سبب کاهش تحریک شده و در موارد بلیچ و آمونیا مفیدترین کار است.

- ترکیبی از آنتی اسید، شیر ، سفیده تخم مرغ و نشاسته ذرت به صورت سوسپانسیون می تواند مرهم خوبی باشد.

- نیازی به تخلیه گوارشی یا القای استفرغ و اسهال نیست. فقط مایعات از دست رفته جبران شود. (احتمال استفراغ خودبخودی وجود دارد اما القای آن توصیه نمی شود.)

- عدم مصرف زغال فعال یا شارکول، زیرا باعث می شود تحریک و یا نکروز در مجاری گوارشی پوشانده شود.

- در صورت مصرف شوینده های ماشین ظرفشویی به دلیل خورندگی لاواژ انجام نشود.

- قرارگرفتن در وضعیت Upright

- استفاده از ضددردها و درمان علامتی اسهال و استفراغ

- تنفس و الکترولیت های بیمار به مدت 4 تا 6 ساعت تحت نظر باشد.

-در صورت تماس موضعی، شستشوی محل آلوده به ویژه چشم­ها با آب نیم­گرم یا نرمال سالین به ملایمت و حداقل  به مدت 20 دقیقه تا خنثی شدن pH چشم

توصیه های ایمنی جهت پيشگيري از بروز مسموميت با مواد شيميايي و شوينده خانگي:

1-هنگام استفاده از شوينده‌هاي شيميايي و پاک کننده ها، حتماً از ماسك مناسب و دستکش استفاده کنید.

2-در هنگام استفاده از مواد شيميايي و فرآورده هآی شوينده و پاک کننده ، پنجره ها را باز کرده و تهویه را روشن نمایید تا هوا بخوبي در محيط جريان داشته باشد .

3-بخار متصاعدشده از تركيب جوهرنمك و وايتكس خصوصاً براي چشم پوست و ريه، بسيار خطرناك است؛. توصيه مي‌شود از تركيب اين دو ماده خودداري کنيد.

4-محصولات شيميايي و شوينده را هميشه در ظرف اصلي آن نگهداري کنيد. هيچگاه اين مواد را در ظرف مواد خوراکي ( مانند بطري نوشابه ) نگه داري نکنيد . اين عمل سبب خورده شدن اشتباهي اين مواد توسط کودکان مي شود.

5-هميشه پس از استفاده از مواد شيميايي بلافاصله درب ظرف را ببنديد .

 معاونت غذا و دارو دانشگاه